Κείμενα

''Τα Μπισκούνια"
Αυτοοργανωμένη παιδαγωγική κοινότητα

Είμαστε μια αυτοοργανωμένη-αυτοδιαχειριζόμενη παιδαγωγική κοινότητα, αποτελούμενη από γονείς, παιδαγωγούς και παιδιά. Αφορμόμαστε από την επιθυμία μας να ψηλαφίσουμε και να πειραματιστούμε με μια διαφορετική παιδαγωγική προσέγγιση στην αγωγή των παιδιών.

Η ομάδα μας ξεκίνησε ως παιδικό στέκι με εβδομαδιαίες συναντήσεις γονέων και παιδιών. Στη συνέχεια, η ομάδα εμπλουτίστηκε με την εισαγωγή παιδαγωγών και πλέον έχει το δικό της χώρο, στην Αγριά Βόλου. Οι συναντήσεις παιδαγωγών και παιδιών είναι καθημερινές ενώ οι συνελεύσεις γονιών και παιδαγωγών εβδομαδιαίες.

Στις πρωινές καθημερινές μας συναντήσεις, δεν υιοθετούμε ένα συγκεκριμένο παιδαγωγικό σύστημα αλλά επιλέγουμε την ανεξαρτησία και την ευκαμψία στην οργάνωση του σχολικού περιβάλλοντος και της παιδαγωγικής μας στάσης. Συνθέσαμε στοιχεία από τη νέα, τη ριζοσπαστική και τη σύγχρονη παιδαγωγική και ορίσαμε το περιεχόμενο του παιδαγωγικού μας πλαισίου.

Οι παιδαγωγικές μας αρχές

Σεβόμαστε τα παιδιά και το δικαίωμά τους να αποκτήσουν προσωπικές εμπειρίες. Προωθούμε την αυτοεξυπηρέτηση και την αυτονομία του παιδιού, πιστεύοντας πως μέσα από την ατομική ικανοποίηση των βασικών τους αναγκών, την ελεύθερη επιλογή των δραστηριοτήτων τους και την αυτοδύναμη διαχείριση των σχέσεών τους, τα παιδία αποκτούν πραγματική επαφή με τον εαυτό τους και πιστεύουν στις ικανότητες τους.

Έχουμε διαμορφώσει ένα επιστημονικά οργανωμένο περιβάλλον που δίνει στο κάθε άτομο την απαραίτητη ελευθερία για να εκφραστεί, να αναπτύσσει τη δημιουργικότητα του και να γνωρίσει τις δυνάμεις του. Το παιδί εκφράζει τα συναισθήματά του και ζει ως ισότιμο μέλος της κοινότητας χωρίς την επιβολή μιας «ενήλικης» ηθικής. Από την ομάδα μας απουσιάζουν η επιβράβευση και η τιμωρία. Δεν απουσιάζουν, όμως, τα όρια. Η ύπαρξη τους προσφέρει ασφάλεια στα παιδιά και διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία της ομάδας και τη συμβίωση μεταξύ των διαφορετικών ατόμων.

Η μάθηση για εμάς είναι μια διαδικασία βιωματική που ξεκινά από την ενεργό συμμετοχή του ατόμου και συντελείται μέσω της εμπειρίας και της δοκιμής. Το ίδιο το άτομο αποφασίζει τι θέλει να μάθει, πότε και πώς. Σεβόμαστε το χρονορυθμό του κάθε παιδιού και φροντίζουμε το περιβάλλον να είναι οργανωμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να παρέχει πλούσια ερεθίσματα για συλλογικές και για ατομικές δραστηριότητες που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες όλων των παιδιών.

Δημιουργούμε το πλαίσιο για να μην εκκολαφτεί καμίας μορφής δογματισμός. Δεν καλλιεργούμε στα παιδιά εθνικά και θρησκευτικά φρονήματα αλλά φροντίζουμε η σχολική πραγματικότητα να ενισχύει την αποδοχή της διαφορετικότητας (φυλή, φύλο, αναπηρία, κ.α.), την ελεύθερη έκφραση των απόψεων των παιδιών και την κριτική επαφή με την πραγματικότητα. Επιπλέον, αντιλαμβανόμαστε ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη να ανακαλύψουν το σώμα τους, τις ανάγκες τους και τον ερωτισμό τους και όλα αυτά δεν τα ποινικοποιούμε.

Η πρωινή κοινότητα λειτουργεί με μεικτές ηλικίες (παιδιά από 3 ετών και άνω) και έτσι τα πιο μικρά παιδιά έχουν την ευκαιρία να παρατηρούν την εργασία των μεγαλύτερων και τα πιο μεγάλα παιδιά έχουν την ευκαιρία να προσφέρουν βοήθεια στα μικρότερα και να συνεκπαιδευτούν.

Ο ρόλος των παιδαγωγών- συνοδών είναι υποστηρικτικός με σκοπό να οδηγήσει βαθμιαία στην κατάκτηση της ανεξαρτησίας και όχι με σκοπό να επιβάλει ή να υπηρετεί το παιδί. «Βοήθησε το παιδί να ενεργεί από μόνο του και βρες τα ιδανικά όρια της βοήθειας αυτής πέρα από τα οποία ο ενήλικας γίνεται πλέον εμπόδιο» (Μαρία Μοντεσσόρι).

Λειτουργία ενήλικης ομάδας

Η συνέλευση γονιών-παιδαγωγών παίρνει αποφάσεις και (αυτό)διαχειρίζεται τα θέματα της κοινότητας. Οι αποφάσεις δε λαμβάνονται με πλειοψηφία αλλά συνδιαμορφώνονται με βάση τις επιθυμίες και τις ανάγκες όλων των μελών της κοινότητας. Η κοινότητα δεν λειτουργεί με ανάθεση, αλλά η προσωπική εμπλοκή κάθε ατόμου που συμμετέχει είναι απαραίτητη. Το εγχείρημα βασίζεται στην προσωπική συμμετοχή και προσανατολίζεται στην αμοιβαία βοήθεια και στην αλληλεγγύη. Για να εξασφαλίσουμε την αυτονομία μας από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς λειτουργούμε βασιζόμενοι-ες στις συνδρομές των μελών της κοινότητας και στις δράσεις οικονομικής ενίσχυσης που πραγματοποιούμε.

Στις παρούσες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες προτάσσουμε την ύπαρξη αυτοοργανωμένων παιδαγωγικών κοινοτήτων που σέβονται τις ανάγκες της παιδικής ηλικίας και λειτουργούν με τις αρχές της αλληλεγγύης, της ελευθερίας, της εμπιστοσύνης, του μοιράσματος.

στοιχεία επικοινωνίας: 

biskounia.blogspot.gr

ta.biskounia@outlook.com

Η κατάκτηση της ελευθερίας στην παιδική ηλικία

Από το όραμα στην πραγματικότητα

Η παιδική ηλικία φαίνεται να αποτελεί µια σύγχρονη κοινωνική κατασκευή. Σχετικές γραπτές αναφορές μαρτυρούν ότι κατά το Μεσαίωνα η παιδική ηλικία δεν υπήρχε ως κάτι το ξεχωριστό, αλλά τα παιδιά αντιμετωπίζονταν ως “μικροί ενήλικες”. Σταδιακά, οι αλλαγές της κοινωνίας δημιούργησαν νέες συνθήκες και ανάγκες που οδήγησαν στην κατασκευή μιας διαχωριστικής γραμμής, βασισμένης στο ηλικιακό κριτήριο. Σημαντικοί παράγοντες σε αυτή τη μεταβολή αποτέλεσαν το πέρασμα στη βιομηχανική κοινωνία που γέννησε το ενδιαφέρον για την εκπαίδευση των παιδιών αλλά και τη σωματική και ψυχική τους υγεία, καθώς και η συνεπακόλουθη μείωση της θνησιμότητας που επέτρεψε τη συναισθηματική εγγύτητα μεταξύ ενηλίκων και παιδιών. Η εικόνα του παιδιού άρχισε να αλλάζει και ιστορικά πήρε διάφορες μορφές, όπως αυτή του “άγριου” που χρειάζεται τη σοφία των ενηλίκων για να εκπολιτιστεί. Μια άλλη εκδοχή, που εν μέρει κυριαρχεί έως και σήμερα είναι η εικόνα του “αθώου” και “αγνού” παιδιού που με καθαρό και παθητικό τρόπο δέχεται άκριτα κάθε ερέθισμα που του δίνουν και πάλι οι ενήλικες.

Η παιδική ηλικία, στην εποχή μας μπορεί να ειδωθεί ως το μεταβατικό στάδιο για την ενηλικίωση. Πιο συγκεκριμένα, στην κοινωνία μας, οι ενήλικοι-ες αρτιμελείς Έλληνες- Ελληνίδες θεωρούμαστε ''ολοκληρωμένα'' κοινωνικά υποκείμενα και χαίρουμε των περισσότερων προνομίων. Οι υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες (ανάπηροι, μετανάστριες, ψυχικά ασθενείς) γίνονται αντιληπτές ως προβληματικές ενιαίες ομάδες ανίκανες να ανταποκριθούν στις κοινωνικές συνθήκες, που περιθωριοποιούνται. Μέσα από αυτή τη διαδικασία κατασκευάζεται η ταυτότητα του άλλου, του ξένου, του διαφορετικού και ταυτόχρονα ισχυροποιείται αυτή του φυσιολογικού. Τα παιδιά στο σήμερα είναι μια ακόμη κοινωνική ομάδα που γίνεται αντιληπτή ως διαφορετική, ενιαία, ξένη και αποκομμένη από το κοινωνικό σύνολο. Το παιδί γίνεται αναγνωρίσιμο ως ένας ατελής ενήλικας που χρειάζεται την καθοδήγηση μας για να ενταχθεί ομαλά στην κοινωνία. Η διαδικασία αυτή ξεκινά από νωρίς. Μια συνεχής αγωνία της κοινωνίας να μην χάσει την συνεκτικότητά της, να μας πειθαρχήσει στους κανόνες της, στις συμβάσεις των ενηλίκων και να μας μεταφέρει τη γνώση- πολιτισμική κληρονομιά ως την απόλυτη-αιώνια-αντικειμενική αλήθεια. Τα παιδικά μας χρόνια επιτηρούνται και ελέγχονται για να μην παρεκκλίνουμε από το οριοθετημένο σχήμα του ''φυσιολογικού'' παιδιού. Σε αυτό έχει συμβάλει και η εξέλιξη της Αναπτυξιακής Ψυχολογίας, τα δεδομένα της οποίας συχνά χρησιμοποιούνται από τις εκπαιδευτικές δομές για να ορίσουν τη γνωστική, ηθική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών ως μια γραμμική διαδικασία, βασισμένη στη χρονολογική τους ηλικία.

Η “φυσικοποίηση” της παιδικής ηλικίας επιτρέπει τον έλεγχο και τη σύγκριση κάθε ατομικότητας με βάση κάποιο “αντικειμενικό” πρότυπο. Στο λόγο που αρθρώνεται γύρω από την παιδική ηλικία επικρατεί μονίμως ένα δίπολο “ενήλικας – παιδί” και μέσα από αυτό κατανοούμε την παιδική ηλικία ως το αντίθετο της ενηλικότητας. Κάποια παραδείγματα τέτοιου λόγου: Τα παιδιά είναι ανώριμα και χωρίς λογική κρίση, οι ενήλικες οφείλουμε να τους μάθουμε το καλό και το κακό. Τα παιδιά είναι ευάλωτα, αθώα, αγνά και οι μεγάλοι πρέπει να τα προστατέψουμε από τους κινδύνους και άρα να τους αποκρύψουμε την πραγματικότητα ή να τους μιλάμε με ανειλικρίνεια. Τα παιδιά είναι πονηρά και επιθετικά, οφείλουμε λοιπόν να τα συνετίσουμε και η τιμωρία είναι ένας καλός τρόπος! Τα παιδιά είναι ανίκανα, χωρίς δεξιότητες και ο ενήλικας αυτός που θα τους πει τι θα κάνουν, πότε θα το κάνουν και πώς ακριβώς θα το κάνουν. Αυτό είναι εμφανές και στον τρόπο που έχει οργανωθεί ολόκληρη η κοινωνία γύρω από την παιδική ηλικία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και η νομοθεσία που αποκλείει τα παιδιά από οποιεσδήποτε διαδικασίες λήψης αποφάσεων ή έκφρασης απόψεων (ακόμη και για θέματα του μικρόκοσμου τους – πχ. σχολείο), αλλά τα θέτει στην απόλυτη εξουσία του ενήλικα ως ανίκανα να οργανώσουν τη ζωή τους. Υπό αυτούς τους όρους, η έννοια “παιδί” εκφράζει περισσότερο μια σχέση εξουσίας παρά μια ηλικιακή σχέση.

Ας σημειώσουμε σε αυτό το σημείο ότι υπάρχουν πολλές διαφορετικές αντιλήψεις και λόγοι περί παιδικής ηλικίας που ποικίλλουν κάθε φορά αναλόγως με τις ιδιαίτερες ανάγκες της εκάστοτε κοινωνίας ή κοινωνικής ομάδας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν: τα παιδιά – στρατιώτες, τα παιδιά – εργάτες, τα παιδιά του δρόμου κλπ. Και άλλες διαφορές όμως, όπως το διαφορετικό φύλο (κορίτσι-αγόρι) μπορούν να δημιουργήσουν εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους έννοιες της παιδικής ηλικίας, καθώς υπαγορεύουν διαφορετικές διαδικασίες κοινωνικοποίησης.

Με αφετηρία αυτήν την αντίληψη και μιλώντας για την δική μας ανάγνωση της παιδικής ηλικίας θεωρούμε ότι δεν υπάρχει μία παιδική ηλικία, αλλά πολλαπλές. Αυτές μπορεί να εμφανίζονται τόσο σε διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια (πχ. άλλοι πολιτισμοί) όσο και στα όρια του ίδιου πλαισίου ή ομάδας λόγω έμφυλων, ταξικών, οικονομικών διαφορών και ανισοτήτων. Ως αντίλογο σε αυτήν την οπτική, εμείς αντιλαμβανόμαστε τα παιδιά ως ενεργητικά όντα, στο “εδώ και το τώρα” και σε δυναμική σχέση με την κοινωνία και τα περιβάλλοντα στα οποία υπάρχουν.

Ξεκινάμε με κεντρική παιδαγωγική αξία την απελευθέρωση του παιδιού από τις ασύμμετρες εξουσίες που βιώνει. Το παιδί για μας υπάρχει στο παρόν του και όχι μέσα από την προβολή του στο μέλλον. Κάθε στιγμή της ζωής του είναι μια ολοκληρωμένη, αυτοδύναμη προσωπικότητα με τα δικά του ξεχωριστά ενδιαφέροντα, τις δικές του εμπειρίες, τα δικά του συναισθήματα. Βλέπουμε το παιδί ως ένα ενεργό υποκείμενο με λογική κρίση, σε διαλεκτική σχέση με τις εμπειρίες του. Ένα ισότιμο μέλος της κοινωνίας που οφείλουμε να το ακούμε και να το σεβόμαστε. Θεωρούμε ότι η ανάπτυξη των παιδιών δεν είναι ενιαία και αυστηρά οριοθετημένη χρονικά αλλά το υπό ανάπτυξη άτομο έχει το δικό του μοναδικό χρονορυθμό ανάπτυξης που απαιτεί προσοχής και φροντίδας. Τα στοιχεία αυτά της προσωπικότητας του παιδιού τα βλέπουμε να εξελίσσονται όταν το εμπιστευόμαστε και του παρέχουμε την πολυπόθητη ελευθερία του.

Η ελευθερία μπορεί να ειδωθεί ως ελευθερία σκέψης, επιθυμίας, σκοπού. Ελευθερία παρατήρησης, κρίσης και εκτίμησης των συνεπειών των επιθυμιών μας. Μπορώ να επιθυμώ, αλλά χρειάζεται να αναστοχάζομαι πάνω στις επιθυμίες μου και στα αποτελέσματα των πράξεών μου για να μπορώ να βιώνω και να συμβιώνω μέσα στην ομάδα μου. Η ύπαρξη κανόνων, ορίων, συμφωνιών είναι κομμάτι της ελευθερίας που βιώνεται σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Η επιθυμία για ελεύθερη εξερεύνηση συνυπάρχει με την ανάγκη για ασφάλεια. Δεν θέλουμε να μετατρέψουμε την ελευθερία σε αυτοσκοπό, γι αυτό η ποιότητα και η ποσότητα της χρειάζεται να μας απασχολεί συνεχώς, ώστε να μην μετατραπεί σε καταναγκασμό.

Χρειάζεται πνευματική και συναισθηματική ελευθερία ως απαραίτητη προϋπόθεση για την έκφραση της προσωπικότητας του κάθε παιδιού. Αν τα παιδιά δεν έχουν πνευματική και συναισθηματική ελευθερία πώς θα αναπτυχθούν και θα δημιουργήσουν, θα κατανοήσουν τον κόσμο και τις αντιφάσεις του; Με ποιόν τρόπο θα αναπτύξουν την κρίση τους; Πώς θα γνωρίσουν τον εαυτό τους; Και εμείς οι ενήλικες με ποιόν τρόπο θα διακρίνουμε τα πραγματικά ενδιαφέροντα του παιδιού, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του και τις ιδιαίτερες ανάγκες του, αν δεν δημιουργήσουμε τον απαραίτητο χώρο για να αναδυθούν;

Μιλάμε για “κατάκτηση της ελευθερίας”, αλλά λαμβάνουμε υπόψη τους πραγματικούς κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν κάθε άτομο – μέλος μιας κοινωνίας. Αντιλαμβανόμαστε ότι μιλάμε για ελευθερία μέσα στα πλαίσια της κοινωνικής πραγματικότητας την οποία βιώνουμε στο σήμερα, στο εδώ και στο τώρα. Η πραγμάτωση αυτού του οράματος για να συμβεί χρειάζεται αρχικά να αναγνωρίσουμε τα δεδομένα. Ναι, ο δρόμος για την κατάκτηση της ελευθερίας έχει πολλά εμπόδια μέσα και έξω από το άτομο. Η κοινωνική πραγματικότητα (καπιταλιστική-πατριαρχική-ρατσιστική) έχει επιδράσεις πάνω στο παιδί και πάνω μας, καθώς βρισκόμαστε σε άμεση συνάρτηση με το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε. Αλλά ας μην ξεχνάμε το μεγαλείο που μας αποκαλύπτεται μετά το ξεπέρασμα των εμποδίων αυτών.

''Από το όραμα στην πραγματικότητα μέσα από τη δική μας εμπειρία. Η ζωή στα Μπισκούνια''

Ακολουθεί παρουσίαση με τη χρήση powerpoint που περιέχει φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό από την πρωινή καθημερινότητα. Οι βασικοί άξονες που παρουσιάζονται:

- Σχέσεις ενηλίκων και παιδιών

Ένα πρώτο χαρακτηριστικό της σχέσης αυτής είναι η εξουσία του ενήλικα πάνω στο παιδί. Η στάση που επιλέγει να έχει ο/η ενήλικας/ενήλικη είναι καθοριστική για τη σχέση που πρόκειται να αναπτύξει με το άτομο. Εμείς επιλέγουμε να είμαστε κοντά στα παιδιά ισότιμα για να αποδομούμε την ''ενήλικη'' θέση μας και να σπάμε τις σχέσεις εξουσίας. Αναπτύσσουμε συντροφικές σχέσεις, τα στηρίζουμε και τα ενθαρρύνουμε, είμαστε συνοδοιπόροι στην διαδικασία ανάπτυξης τους.

- Ελευθερία στην ικανοποίηση των αναγκών τους- αυτοεξυπηρέτηση

Τα παιδιά έχουν δικαίωμα να κάνουν χρήση των δικών τους δυνάμεων και να αποκτούν εμπειρίες. Οφείλουμε να οδηγούμε το παιδί στην ανεξαρτητοποίηση του. Η εμπιστοσύνη στον εαυτό χτίζεται βήμα το βήμα, ξεκινά από την ικανοποίηση των βασικών μας αναγκών για να προχωρήσει σε πιο σύνθετες διεργασίες.

Σκεφτείτε κάθε φορά που θα θέλατε να κουμπώσετε το μπουφάν σας, να πιστεύατε ότι δεν μπορείτε να το κάνετε και να χρειαζόταν να ζητάτε από κάποιον άλλο να σας το κάνει!

- Τα παιδιά έχουν λόγο για τη ζωή τους

Δίνουμε στα παιδιά την ελευθερία να επιλέξουν τις καθημερινές τους ασχολίες. Η απουσία υποχρεωτικού προγράμματος δίνει χώρο στην ανάπτυξη της πρωτοβουλίας τους μέσα από την ελεύθερη κίνηση και την ελεύθερη επιλογή ασχολιών.

Η παιδική συνέλευση είναι ο τόπος όπου τα παιδιά εκφράζονται και αποφασίζουν για τη ζωή στο σχολείο. Καλείται καθημερινά, όλες και όλοι συμμετέχουμε ισότιμα και οι αποφάσεις παίρνονται με ομοφωνία.

Μια παιδική συνέλευση κατέληξε στην απόφαση για την οργάνωση αποκριάτικου πάρτυ στο σχολείο. Η υλοποίηση έγινε εξ' ολοκλήρου από τα παιδιά με σκοπό να γιορτάσουμε αλλά και να μαζέψουν χρήματα για την αγορά καινούργιου CD player!

- Η μάθηση είναι μια αναζήτηση- Βιωματική μάθηση

Η μάθηση για μας είναι μια διαδικασία που ξεκινά από την ενεργό συμμετοχή του ατόμου και συντελείται μέσω της εμπειρίας και της δοκιμής. Δημιουργούμε τις απαραίτητες συνθήκες όπου τα παιδιά δρουν, δοκιμάζουν τις ιδέες τους, πειραματίζονται, εξετάζουν τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την εφαρμογή των ιδεών τους και έτσι οδηγούνται στην κατάκτηση της γνώσης και των κοινωνικών δεξιοτήτων.Από το σχολείο μας απουσιάζουν η ανταμοιβή, η τιμωρία, η ''ενήλικη'' ηθική και η αυθεντία.

Σκοπός μας είναι το παιδί να εκφράζεται αυθόρμητα, να ζει και να υπάρχει ελεύθερο πνευματικά χωρίς εξωτερικά επιβεβλημένες προσταγές, δογματισμούς και ηθικές κρίσεις.

Βιβλιογραφία:
Φράγκος, Χ. (1995), Ψυχοπαιδαγωγική- Θέματα παιδαγωγικής ψυχολογίας παιδείας διδακτικής και μάθησης, Αθήνα: GUTENBERG

Γιαγλή, Γ. (1983), Θεμελιώδεις αρχές και ιδέες στην παιδαγωγική της Μ. Montessori, Θεσσαλονίκη: εκδ. οίκος Αφων Κυριακίδη

Μακρυνιώτη, Δ. (επιμ.) (2001), Παιδική ηλικία, Αθήνα: Νήσος

Ντιούι, Τζ. (1980), Εμπειρία και Εκπαίδευση, Αθήνα: Γλάρος

Παιδαγωγικό πλάισιο από το ''Μικρό Δέντρο'', http://alliotikosxoleio.espivblogs.net/

Aries, P. (1990). Αιώνες της Παιδικής Ηλικίας. Αθήνα: Γλάρος.

Prout, A. (2005). The Future of Childhood. London and New York: Routledge Falmer.

Πεχτελίδης, Γ., Κοινωνιολογία της παιδικής ηλικίας- Σύγχρονες προσεγγίσεις, πηγή: www.kallipos.gr

Αποσπάσμα από την ταινία: All The Invisible Children (2005)